ΚΛΩΝΑΡΙΑ ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ

ΚΛΩΝΑΡΙΑ ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ

Ο Τάκη – Νικόλας ήταν μπρούμυτα και μέτραγε ψάρια. Ο Γρηγόρης και εγώ ονοματίζαμε τους αστερισμούς του καλοκαιρινού ουρανού. Το κρεβάτι ίσα που μας χώραγε. Οι δυο μεγάλοι εναλλάσσονταν στην τρύπα – παράθυρο του κρεβατιού , εγώ ως μαθητευόμενος μόνο άκουγα. Η κουβέντα ήταν ελεύθερη . Τα ψάρια δεν ακούνε , μόνο βλέπουν . Γι’ αυτό η εναλλαγή έπρεπε να γίνεται με πολύ ήρεμες κινήσεις και φυσικά απαγορεύεται και η παραμικρή εστία φωτός. Θα ήταν σχεδόν μεσάνυχτα και το μέτρημα ήταν γύρω στα 120 ψάρια, πιθαμιάρικα και φουρκιάρικα , 3 μισιοκάρικα και 1 οκάρικο. Και εκεί που όλα πήγαιναν μια χαρά, άρχισε το νερό να ανεβαίνει και σε λίγα δευτερόλεπτα το νοιώσαμε στο κορμί μας. Αρπάξαμε τις κουβέρτες και μια βιασύνη βγήκαμε έξω, αφού τραβήξαμε και τη « λιάσα » όπως - όπως και διανυκτερεύσαμε στην ρίζα του κοντινού πλάτανου. Το πρωί τι να δούμε ! Το ποτάμι θολό , κατεβασμένο, ίσια που διακρίνονταν το «φτέρωμα» του Κλωναριού και ο πάτος το κρεβατιού ήταν μέσα στο θολό νερό. Από νωρίς το απόγευμα είχαμε ακούσει μπουμπουναριές στο Γιαννώτικο, αλλά είπαμε θα προλάβουμε να κλείσουμε το κλωνάρι. Τρεις μέρες πλάνιασμα , τα σημάδια έδειχναν ψάρια, ήταν για κλείσιμο, αλλά μας τα χάλασε η κατεβασιά. Καλά που δεν μας πήρε και το κοφίνι, που είχε και ένα κιλό ψάρια μέσα, τα άλλα φύγανε όλα αφού πλημμύρισε το κλωνάρι.
Στη μέση στα Λειβαδάκια πάνω από το αυλάκι ήταν η καλύβα του Μπαρμπα-Νικόλα (Ράπελλα), είχαμε δέσει το άλογο του εκεί. Από κάτω να και Μπαρμπα – Φώτης όλη τη νύχτα πότιζε το καλαμπόκι και είχε φωτιά αναμμένη. Ζυγώσαμε στη φωτιά , βρήκαμε δυο μαύρες πλάκες ποταμίσιες και τις βάλαμε στα κάρβουνα . Μόλις κάηκαν βάλαμε πάνω 4 ψάρια , τα ψήσαμε χωρίς αλάτι και λεμόνι, φωνάξαμε και το Μπάρμπα – Φώτη που διάλεξε ένα κομμάτι μόνο, από την μέση προς τη ουρά που έχει λιγότερα αγκάθια κατά πως μας είπε. Μας άρεσαν μέσα στην πείνα που είχαμε, τα ψήσαμε όλα τελικά , πήραμε το άλογο , καβάλα και οι τρεις, δυο στο σαμάρι και ένας στα καπούλια και μισοβρεγμένοι πήραμε το δρόμο προς τη Ζαορά για το χωριό. Ήμουν οχτώ χρονών και οι άλλοι δύο δεκαπέντε……………………………………………………………………

Πολλές παρόμοιες περιπέτειες είχαμε στο ποτάμι εκείνα τα χρόνια. Τότε που σε κάθε στροφή του υπήρχε και ένα Κλωνάρι. Ως το 1970 το ποτάμι ήταν πολύ βασικός παράγοντας της ζωής των χωριανών. Τους μήνες του καλοκαιριού έβρισκες πάντα κόσμο εκεί. Άλλοι φέρνανε τα κοπάδια τους για νερό, οι γυναίκες πλένανε τα χοντρά χειμωνιάτικα ρούχα στις όχθες, οι νέοι κολυμπούσαν όλη μέρα , οι μεγαλύτεροι ασχολούνταν με το ψάρεμα. Φυσικά πολλοί δουλεύανε στα χωράφια στη Ντράζανη και στα Λειβαδάκια, και παλιότερα στη Σιτενιά και τον Καμπόπουλο. Η λέξη « ρύπανση » ήταν άγνωστη, τα νερά πεντακάθαρα και συχνά πολλοί πίνανε νερό από το ποτάμι. Τα ψάρια ήταν άφθονα και τα χέλια επίσης, καθώς και τα καβούρια. Ψάρι θαλασσινό δεν είχαμε φάει ποτέ και αυτά του ποταμιού τα είχαμε για τα πιο νόστιμα του κόσμου. Τις Κυριακές μετά την Εκκλησιά τα παιδιά ομαδικά κατηφορίζανε για μπάνιο στο Φράξο. Όλη τη μέρα κολυμπούσαν εκεί και το απογευματάκι ξεκινάγανε για την επιστροφή. Ακολουθούσαν το αυλάκι ως τον Αβρυστικό, πίνανε από το παγωμένο του νερό, ψάχνανε και για χέλια στο λάκκο . Τότε σήκωνες πέτρα και από κάτω εύρισκες χέλι στα γάργαρα και άφθονα νερά του λάκκου του Αβρυστικού. Ήταν και κάποιοι που ασχολούνταν πολύ με το ψάρεμα . Είχαν τη φήμη του ψαρά. Τα ψάρια ήταν ως επί το πλείστον τα Μουστακάτα και τα Γλανιά . Λιγότερες ήταν οι Πέστροφες και οι Σμάροι , ήταν όμως τα πιο νόστιμα. Πριν γίνει το Φράγμα μας λέγανε οι πιο μεγάλοι είχε Λαυράκια και Κέφαλους. Ανάλογα με το μέγεθος τα αποκαλούσαμε, φουρκιάρικο, με μήκος 15 εκατοστά περίπου, πιθαμιάρικο, μιας σπιθαμής, μισιοκάρικο όταν ήταν περίπου 650 γραμμάρια και οκάρικο όταν το βάρος του ήταν πάνω από ένα κιλό. Τα μικρά – μικρά τα λέγαμε τσίμες. Αυτοί που είχαν πάρει στα σοβαρά το ψάρεμα δεν τα πιάνανε με αγκίστρια και πετονιές, φτιάχνανε Κλωνάρι. Τι ήταν αυτό ; Μια ιδιαίτερη τεχνική ψαρέματος που εφαρμόζονταν στα παρακαλάμια χωριά και απέφερε πολλά ψάρια. Απαιτούσε όμως αποκλειστική και πολυήμερη απασχόληση. Κλωνάρια φτιάχνανε πάντοτε οι χωριανοί και πολλοί από αυτούς είχαν εξαιρετική φήμη. Ο Γκέλη – Τσιάβος, ο Γάκη – Ποστόλης πιο παλιά , αργότερα ο Πέτρος και ο Αντώνη Ποστόλης ο Γκέλη – Μάκος και από τους νεώτερους ο Γιάννη – Μάκος είναι μερικοί από τους ψαράδες του Καλαμά. Κατάλληλες τοποθεσίες εκεί όπου το ποτάμι σχημάτιζε « παραλία » δηλαδή αυξάνονταν το βάθος του προοδευτικά. Από νωρίς τον Ιούνιο σημάδευαν με μεγάλες πέτρες το σημείο και έτσι είχαν την κυριότητα του για εκείνο το καλοκαίρι. Τέτοια σημεία κατάλληλα εύρισκαν στη Ντράζανη, στον Καμπόπουλο, στη Σκιά, στο Κούφαλο , στη Σιτενιά, στο Φράξο , στα Λειβαδάκια και στου Μπαλάσκα. Ένα μόνο κλωνάρι επιτρέπονταν σε κάθε περιοχή και πριν από αυτό έπρεπε να υπάρχει μια περιοχή με βίρες ( βαθειά νερά ) από όπου θα έρχονταν τα ψάρια. Πολλές φορές το είχαν δύο μαζί συνεταιρικά. Όταν πια ζέστανε ο καιρός για τα καλά και ήταν και το νερό του ποταμιού ζεστό άρχιζε η κατασκευή του Κλωναριού. Πρώτη δουλειά ήταν το « Παλούκωμα ». Έπρεπε να κοπούνε πάσσαλοι από πλατάνια ύψους περίπου 1,20 μ. και στη συνέχεια αφού γίνουν μυτεροί στο ένα άκρο να μπούνε στο θέση τους με το τσεκούρι. Σχηματίζονταν ένα στενόμακρο ορθογώνιο μέσα στο ποτάμι με δυο πλευρές περίπου 7 μέτρα , κάθετα στη ροή και την μεγάλη πλευρά περίπου 15 μέτρα παράλληλα προς αυτή σε βάθος γύρω στα 70 εκατοστά. Μετά γύρω από τα παλούκια πλεκόταν ο « Φράχτης » από κλαδιά πλατάνου, λεπτά και μακρυά. Στο πάνω μέρος αφήνονταν ένα άνοιγμα 40 εκατοστών για το « Κοφίνι » και στο αντίθετο μέρος στην κάτω πλευρά άλλο ένα μήκους 1 μέτρου για τη « Λιάσα ». Επόμενη δουλειά ήταν το « Φτέρωμα ». Όλος ο Φράχτης εσωτερικά έπρεπε να φτερωθεί. Διαλέγονταν φτέρες ψηλές και τοποθετούνταν με το καλάμι προς τα πάνω και τα φύλλα τους μέσα στο νερό στριμώχνονταν προς το φράχτη με μεγάλες πέτρες. Σχεδόν χτίζονταν τοίχος και έτσι έπαυε η ροή του νερού αφού οι φτέρες έμπαιναν πυκνά – πυκνά. Ύστερα πάνω από τον τοίχο γίνονταν το « Χαλίκωμα », δηλαδή κλείνονταν με χαλίκια που ήταν άφθονα κάθε τρύπα του που είχε μείνει ανάμεσα στις πέτρες. Έτσι όλο το περίγραμμα του κλωναριού γίνονταν αδιαπέραστο από τα ψάρια. Μετά σειρά είχε το « Κρεβάτι », που κατασκευάζονταν έξω από το τον Φράχτη και δίπλα στη Λιάσα με ξύλα , κλαδιά και Φτέρες , έτσι ώστε να χωράει ακόμη και δυό άτομα που να μη φαίνονται καθόλου από καμιά μεριά του ποταμού. Ένα μικρό άνοιγμα επέτρεπε να βλέπει ο ψαράς την πόρτα από όπου θα έμπαιναν τα ψάρια. Αυτή η είσοδος στρώνονταν με άσπρες πλάκες που είχε στην όχθη για να διακρίνονται τα ψάρια τη νύχτα καθώς θα μπαίνανε μέσα στο κλωνάρι. Η λιάσα επίσης φτιάχνονταν με λεπτά ξύλα πλάτανου κάθετα καρφωμένα σε δυο χοντρότερα οριζόντια. Ήταν σχετικά βαριά γιατί τα ξύλα ήταν χλωρά , αυτό όμως ήταν ευνοϊκό γιατί δεν την παρέσερνε το νερό. Σειρά τώρα είχε το « Κοφίνι », που απαιτούσε ικανότητες καλαθοπλεκτικής από λεπτές , ευλύγιστες βέργες ιτιάς. Ήταν ένα στενόμακρο καλάθι, που επέτρεπε την είσοδο και παγίδευση των ψαριών στο εσωτερικό του . Η θέση του ήταν στο μικρό άνοιγμα του πάνω φράκτη και έμπαινε μόνο στο « κλείσιμο » του κλωναριού. Θυμάμαι τον πάπου – Γιάννη ( Γιάνν’ – Αγγέλης ) στο Κουφολόγγι με τα πρόβατα του να μας πλέκει το Κοφίνι. Αφού όλα ήταν εντάξει άρχιζε το « Πλάνιασμα » του κλωναριού. Τα ψάρια ήταν πονηρά , δεν ήταν εύκολο να μπούνε μέσα στο κλωνάρι , γι΄αυτό έπρεπε να παρασυρθούν , να πλανευτούν με τον « Πλάνο » . Ο πλάνος ήταν βρασμένη βρίζα συνήθως. Την πρώτη νύχτα ρίχνονταν σαν να σπέρνονταν στο κάτω μέρος του κλωναριού στη λιάσα και λίγο πιο πάνω από αυτήν στο εσωτερικό του κλωναριού σε ένα σωρό . Σταδιακά τις επόμενες δυό τρεις μέρες ο σωρός προχώραγε πιο μέσα και σημαδεύονταν με μια άσπρη πέτρα. Τα ψάρια σιγά – σιγά συνήθιζαν και μπαίνανε άφοβα στο κλωνάρι για να φάνε τον πλάνο. Όταν ο ψαράς σιγουρεύονταν ότι όλα ήταν έτοιμα, προγραμματίζονταν το « Κλείσιμο ». Διαλέγονταν η κατάλληλη νύχτα ώστε να μην έχει φεγγάρι. Συχνά μια νύχτα πριν το κλείσιμο γίνονταν και παρακολούθημα ώστε να ξέρει ο ψαράς πια είναι η πιο κατάλληλη ώρα , πότε δηλαδή μπαίνουνε τα περισσότερα ψάρια. Έτσι λοιπόν έφτανε η μέρα για το « κλείσιμο ». Από νωρίς το απόγευμα ετοιμάζονταν οι ψαράδες. Τοποθετούσαν στη θέση του το κοφίνι , κλείναν καλά με πετραδάκια τα κενά γύρω από το στόμιό του, κάνανε μια γενική επιθεώρηση του κλωναριού και μόλις βασίλευε ο ήλιος ρίχνανε τον πλάνο σκορπίζοντας τον σε όλο το κλωνάρι και πιο πολύ μάλλον στο ανώτερο τμήμα του κοντά στον φράχτη και αμέσως μετά οι ψαράδες πιάνανε τη θέση τους στο κρεβάτι παρακολουθώντας τα ψάρια. Η παρακολούθηση γίνονταν εναλλάξ γιατί είναι δύσκολο να κάθεται ένας μπρούμυτα για πολλή ώρα. Σιγά – σιγά εμφανίζονταν τα ψάρια, πρώτα τα μικρά ύστερα μεγαλύτερα και κάποια στιγμή εμφανίζονταν και τα πιο μεγάλα της περιοχής , μισιοκάρικα ή οκάρικα. Όταν ήταν σύμφωνοι ότι ήρθε η κατάλληλη στιγμή , γλίστραγε ο ένας με γρήγορες κινήσεις στο νερό και έκλεινε την λιάσα και αμέσως οι δυό μαζί τη σιγουρεύανε καλά χωρίς να μείνουν τρύπες. Τα ψάρια τους αντιλαμβάνονταν και τρέχανε να φύγουν αλλά βρίσκανε τη λιάσα εμπόδιο. Εν τω μεταξύ πολλά χτυπούσαν τα πόδια των ψαράδων που με αυτό τον τρόπο καταλάβαιναν αν κλείσανε πολλά η λίγα μέσα. Στη συνέχεια αράζανε για ύπνο μέσα στο κρεβάτι ή έξω στην όχθη του ποταμού. Τα κλεισμένα στο κλωνάρι ψάρια όλοι τη νύχτα ψάχνανε τρόπο να ξεφύγουν , γυρνάγανε όλο το φράχτη , βρίσκανε την τρύπα του κοφινιού και μπαίνανε όλα συνήθως μέσα. Όταν ξημέρωνε βγάζανε οι ψαράδες το κοφίνι και το αδειάζανε στην αμμουδιά ευχαριστημένοι ή όχι ανάλογα με την ψαριά. Κάποτε τα μεγάλα ψάρια δεν χωράγανε στο κοφίνι και έπρεπε να πιαστούν με τα χέρια ή με απόχη ακινητοποιώντας τα με φακό στο σκοτάδι. Όμως αποφεύγονταν η χρήση φακού για να μη αγριεύανε τα ψάρια τις περιοχής και δύσκολα ξαναμαζεύονταν στο κλωνάρι. Πόσα ψάρια μπορούσε να αποφέρει μια τέτοια βραδιά; Έχουν ακουστεί ποσά μεγάλα. Παλιά πιάνανε συχνά 20 οκάδες, λέγανε , δηλαδή γύρω στα 25 κιλά. Εμείς πάντως μια φορά πιάσαμε 12 κιλά και τις άλλες πάντοτε λιγότερα . Πολλές φορές μάλιστα γυρίζαμε και άπρακτοι για αδιάφορους λόγους. Τι μια τρομάζανε από μια βίδρα ή από μια πέστροφα μεγάλη, από αστραπόβροντα, ή ερχόταν « θελωσιά » ή από κάποια άλλη αιτία τα χάναμε και γυρνάγαμε άπρακτοι ή με μια φούχτα ψάρια μόνο. Αυτό όμως που μας ταλαιπωρούσε πολύ ήταν η απότομη και μεγάλη θελωσιά μετά από καταιγίδα που γέμιζε το κλωνάρι με «μπάρα» , δηλαδή έμενε μέσα στο κλωνάρι μετά το καθάρισμα του ποταμού μεγάλη ποσότητα λάσπης. Σ’ αυτή την περίπτωση έπρεπε να ανοίξουμε τον πάνω φράχτη ώστε το νερό με ορμή να την παρασύρει καθώς θα προσπαθούσαμε να τη διώξουμε. Όταν δεν υπήρχαν ψυγεία οι παλιοί παστώνανε τα ψάρια σε δοχεία για να τα συντηρήσουν. Βέβαια εμείς δεν χρειάστηκε ποτέ να πονοκεφαλιάσουμε για το τι θα τα κάνουμε, πάντα ήταν λιγοστά. Παρόλα αυτά ποτέ δεν απογοητευόμασταν και περιμέναμε με λαχτάρα το καλοκαίρι για να φτιάξουμε κλωνάρι και να περάσουμε νυχτερινές ψαριές στο ποτάμι. Μια φορά μάλιστα φτιάξαμε και δεύτερο κλωνάρι με πολύ κόπο στην Κατωκαρυά , απέναντι από την Κλώστρα . Το παρακολουθήσανε ο Γρηγόρης με τον Τάκη – Νικόλα και είδαν πόσο πολλά και μεγάλα ψάρια μπήκανε. Το αφήσανε ένα βράδυ και το επόμενο αποφάσισαν κλείσιμο. Όμως την παραμονή πήγαν κάποιοι και έριξαν δυναμίτη στην Κλώστρα και καταστράφηκε ακόμα και ο γόνος που υπήρχε εκεί. Τότε « έπεφτε » πολύ δυναμίτης στον Καλαμά. Έτσι το κλωνάρι της Κλώστρας πήγε χαμένο.

Πέρασαν πολλά χρόνια και το 2003 με πρωτοβουλία του Θωμά Φώτση , ο ΦΣΠ οργάνωσε ψάρεμα με κλωνάρι όπως παλιά. Ήρθανε και τα παιδιά είδαν πως από την αρχή φτιάχνεται το Κλωνάρι, πως λειτουργεί και μάλιστα πιάσαμε και πέντε κιλά ψάρια , που τα φάγαμε το βράδυ στην πλατεία όλοι μαζί. Όμως τα νερά του Καλαμά δεν είναι όπως ήταν παλιά, η πόλη των Ιωαννίνων και η Βιομηχανική περιοχή στέλνουν μέσω της σήραγγας Λαψίστας πολλά και ανεπεξέργαστα λύματα. Η κακή ποιότητα τους είναι εμφανής αν και υπάρχουν αρκετά ψάρια στο ποτάμι. Αυτό μας κάνει διστακτικούς ώστε να ασχοληθούμε ξανά με αυτήν την όμορφη ενασχόληση , που όπως φαίνεται θα μείνει στις αναμνήσεις μας όπως τόσες άλλες καλές στιγμές της ζωής μας δίπλα στη φύση. Τότε που σχεδόν τα πάντα που χρειάζονταν το χωριάτικο σπιτικό για να τα βγάλει πέρα τα παρείχε άφθονα η μητέρα φύση , μετά από την απαιτούμενη για κάθε περίπτωση εργασία. Απίστευτο και όμως αληθινό! Και τι δεν απολάμβαναν οι παλιότεροι στο φτωχικό και κακοτράχαλο τόπο μας: Το σιτάρι και το καλαμπόκι για το ψωμί, γάλα και κρέας από τα γιδοπρόβατα, κοτόπουλα και αυγά, λαχανικά και κηπευτικά , φρούτα του τόπου μας, σταφύλια, κρασί και τσίπουρο, ψάρια από το ποτάμι και κυνήγι άφθονο. Άγρια μελίσσια στα δάση , μανιτάρια και σαλιγκάρια στην εποχή τους . Όλα παράγονταν στο χωριό, επίσης τα οικοδομικά υλικά για το χτίσιμο των σπιτιών έβγαιναν επί τόπου , ακόμα και ο ασβέστης και τα κεραμίδια. Πολλά είδη ιματισμού τα φτιάχνανε από το μαλλί των ζώων οι νοικοκυρές, λίγα πράγματα αγοράζανε από αλλού. Βέβαια χρειάζονταν αγώνας πολύς , όλα όμως ήταν απλά και όμορφα, το ίδιο και οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων της μικρής κοινωνίας μας. Τότε τη φύση οι άνθρωποι δεν τη βιάζανε , την αγαπούσαν και την σέβονταν και αυτή τους τα έδινε όλα με το παραπάνω. Τώρα ψαχνόμαστε να διορθώσουμε τις ζημιές που της κάναμε , αναζητούμε την « αειφόρο ανάπτυξη » κάτι που πριν μισό αιώνα ήταν κανόνας ζωής χωρίς να ξέρουμε καν αυτόν τον όρο!!!

Καλό το κλωνάρι. Λίγα από το Καλά.
Μια λεπτομέρεια.
Στη θέση του κοφινιού, δηλαδή στην πάνω τρύπα τοποθετούνταν ένα κλαδί πλατάνου ούτως ώστε ο χώρος αυτός να μη διαφέρει τις άλλες μέρες από την ημέρα που θα έμπαινε το κοφίνι.
Και ο καλύτερος, ο πρώτος και άριστος κοφινάς ?????
Ποιός άλλος από τον Γιανναγκέλη.