ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΚΟ

Ο μπαρμπα Γιάννης Μάκος ταξίδεψε σήμερα για πάντα.
Γεννήθηκε το 1921. Μέχρι και το Δημοτικό μεγαλώνει στο χωριό. Αμέσως μετά μεταναστεύει στη Δράμα αρχικά (κοντά στο θείο του Φίλιππα) και λίγο πριν τον πόλεμο στην Αθήνα όπου εργάζεται σαν αρτεργάτης.

Συμμετέχει ενεργά στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μέσα από τις γραμμές του Ε.Α.Μ. και του Κ.Κ.Ε. Στην Απελευθέρωση, μετά τα Δεκεμβριανά μεταφέρεται από τους Άγγλους σε φυλακή στη Βόρεια Αφρική, στο Τομπρούκ όπου παραμένει έγκλειστος περίπου για έξι μήνες. Επαναπατριζόμενος υπηρετεί τη στρατιωτική θητεία του στο κολαστήριο της Μακρονήσου, όπως τόσοι και τόσοι Έλληνες μη διαθέτοντες πιστοποιητικό κοινωνικό φρονημάτων. Αταλάντευτος στις ιδέες του δεν δέχεται να υπογράψει την περιβόητη δήλωση μετανοίας και τις συνέπειες της συνέπειάς του τις πληρώνει με άγρια βασανιστήρια, διώξεις και συνεχή επιτήρηση και μετά τη Μακρόνησο, μέχρι και την επτάχρονη δικτατορία. Συγχωριανοί, και από τους απέναντί του πολιτικά, διακριτικά τον στηρίζουν στις κατά καιρούς διώξεις του. Υπόδειγμα συνέπειας στις ιδέες του αλλά και συνέπειας ιδεών και τρόπου ζωής μέχρι το τέλος.

Τα τελευταία χρόνια τον θυμάμαι πάντα χαμογελαστό και προσηνή, με τον αγαπημένο του "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ" παραμάσχαλα στην Αθήνα και το χωριό, να γυρίζει την κουβέντα σχεδόν πάντα στα πολιτικά και να μιλά για τα περασμένα ζώντας τη μνήμη του με πάθος σε ενεστώτα χρόνο. Τελευταία εικόνα του μπάρμπα Γιάννη στη μνήμη μου στο τελευταίο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, πριν από ενάμιση μήνα. Ήταν όταν βγήκαμε με τον Πρόεδρο της Αδελφότητας για να τον πάμε σπίτι του. Ο Γιώργος επέμενε να τον πάει εκείνος, "το νιώθω σαν χρέος" είπε. Ο μπάρμπα Γιάννης έφυγε αφήνοντάς μας χρεωμένους απέναντι στη μνήμη του που θα είναι για πάντα άσβεστη.

Θείε Γιάννη,
Ο Γιώργος επέμενε σήμερα να σε αποχαιρετήσω εγώ εκ μέρους μας. Δίστασα. Όχι τόσο γιατί ποτέ δεν τόλμησα να εκφωνήσω επικήδειο αλλά περισσότερο γιατί κάπου μέσα μου δεν ήθελα να σε αποχαιρετήσω.

Μεγάλωσες σε σπίτι καλοστεκούμενο για την εποχή του στο χωριό μας. Έγινες αντάρτης στο χωριό πριν βγουν οι αντάρτες στα βουνά. Νιώθοντας να μην χωράς στις υπαγορεύσεις και τις απαγορεύσεις του οικογενειακού περιβάλλοντος, δοκίμασες νωρίς να ανοίξεις τα φτερά σου, φεύγοντας από το γενέθλιο τόπο. Ανήλικος πορεύτηκες τις στράτες της ξενιτιάς. Στη Δράμα, κοντά στο θείο σου αρχικά, κατόπιν στην Αθήνα. Οι μυριοπερπατημένες διαδρομές εσωτερικής μετανάστευσης, οι εθνικές οδοί της ιστορίας του τόπου μας, χαραγμένες βαθιά από τα τροχιοδεικτικά της ανάγκης και της βιοπάλης. Αρτεργάτης, όπως τόσοι και τόσοι συγχωριανοί και συντοπίτες. Έφτασες στην Αθήνα στην εκπνοή της δικτατορίας του Μεταξά, λίγο πριν το έμπα του πολέμου.

Τα γύρω σου καθόρισαν τα μέσα σου. Το όραμα της εθνικής απελευθέρωσης, η στράτευσή σου απο νωρίς στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μπολιάστηκαν γρήγορα μέσα σου με το όραμα της κοινωνικής απελευθέρωσης. Η συνείδηση της τάξης σου συνάντησε το πιο όμορφο συλλογικό όνειρο της ανθρωπότητας, το ανεξίτηλο όνειρο ενός καλύτερου κόσμου, ενός κόσμου χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Με τέτοια όνειρα δύσκολα θα βολευόσουν με λιγότερο ουρανό. Δύσκολα θα βολευόσουν με απελευθέρωση μισή κι ελευθερία ανάπηρη.

Έτσι, όταν η λυτρωτική χαρά της Απελευθέρωσης της Αθήνας έδινε τη θέση της στο σκίρτημα της αγωνίας μιας νέας, αλλιώτικης Κατοχής, εσύ δεν λιποτάκτησες αλλά έμεινες στη μέση του δρόμου. Ορθοστατών κι ορθοβαδίζων την εποχή που δενότανε το ατσάλι. Δικαιώνοντας πλαίρια τον ετυμολογικό κι οντολογικό ορισμό του Ανθρώπου.

Εκεί σε βρήκε ο ματωμένος Δεκέμβρης, στη μέση του δρόμου. Εκεί σε βρήκαν και οι χτεσινοί μας σύμμαχοι, οι νέοι κατακτητές - οι Άγγλοι του Σκόμπυ για να σε εκπατρίσουν στα μπουντρούμια του Τομπρούκ. Γεμίζοντας ξανά στρατόπεδα συγκέντρωσης πριν καλά καλά προλάβουν να αδειάσουν τα άλλα, εγγράφοντας από τότε υποθήκες για τα σύγχρονα Γκουαντανάμο. Έξι μήνες έμεινες φυλακισμένος στην Αφρική. Επαναπατρίστηκες μα η θητεία σου στον Γολγοθά του λαού μας δεν είχε τέλος. Η πατρίδα σε στέλνει να υπηρετήσεις στο κολαστήριο της Μακρονήσου, εκεί όπου το εμφυλιακό κράτος έχτιζε τους αλήστου μνήμης "Νέους Παρθενώνες".

Όρθιος κι αλύγιστος κι εκεί θείε Γιάννη. Αταλάντευτος. Να πληρώνεις βάναυσα τις συνέπειες της συνέπειάς σου. Το περιβόητο χαρτί της δήλωσης μετανοίας δεν αξιώθηκε ένα σου βλέμμα, μία σου επίκυψη. Άντεξες στα βασανιστήρια. Ακούσαμε πολλά για τότε, μερικά απίστευτα και άλλα ανείπωτα. Φάλαγγα στη φάλαγγα. Τσουβάλια με γάτες μέσα στη θάλασσα. Πόνος στα όρια της τρέλας. Δεν λύγισες. Ούτε τότε, στις ηρωικές εποχές. Ούτε αργότερα, σε εποχές σακάτικες, χρόνια γενικευμένης αντιπαροχής και παρατεταμένων εκπτώσεων. Γνώρισες κάθε δίωξη του μετεμφυλιακού κράτους. Ο κατατρεγμός σου συνεχίστηκε μέχρι και τη χούντα με αδιάκοπη παρακολούθηση. Γνώρισες όμως και την αγάπη και τη στήριξη όχι μόνο των συντρόφων σου αλλά και των συγχωριανών από την απέναντί σου πολιτικά όχθη. Σε βοήθησαν ξεχωριστά κάποιοι ανάμεσά τους στο αδιάκοπο κυνηγητό σου. Η δύναμη της κοντινής ή μακρινής συγγένειας, η αλληλεγγύη της κοινής καταγωγής άντεξε στον εμφύλιο διχασμό που τραυμάτισε το λαό και τον τόπο μας. Κι εκείνοι, από τις δικές τους θέσεις, είχαν στρατευτεί στην Εθνική Αντίσταση, κι εκείνοι είχαν πληρώσει το δικό τους φόρο στην πατρίδα .

Πιστός στα ιδανικά σου πορεύτηκες. Ευθύβολος, αντιπαρερχόμενος αγόγγυστα τις κάθε φορά σημαίες ευκαιρίας. Με την όλο και πιο δυσεύρετη ηθική της αταλάντευτης πίστης σε ιδανικά κι αξίες, της αδιαπραγμάτευτης συνέπειας ιδεών και στάσης ζωής. Κτίζοντας γύρω σου σχέσεις βαθιάς συντροφικότητας. Έτσι και με τη θεία Αργυρώ που πριν λιγες ώρες πάνω από τον τάφο σου το δικό της ξόδι επέστρεφε ξανά και ξανά στα χείλη της χαράζοντας τις ψυχές μας : "τώρα ποιος θα να μου κάνει παρέα Γιάννη μου"; Απλά, σπαρακτικά, ανθρώπινα.

Πιστός στο όνειρό σου, αντιστάθμιζες το πέρασμα του χρόνου κατοικώντας όλο και περισσότερο στη μνήμη σου, ζώντας τα περασμένα με πάθος σαν να τα βίωνες σε χρόνο ενεστώτα. Εκεί δεν θα σε άγγιζαν ούτε κάποιοι υπόγειοι τριγμοί έτσι όπως τα όνειρα δοκιμαζόταν στην πράξη ούτε κάποια όνειρα που ίσως για κάποιους να γλίστρησαν σε εφιάλτες. Εσύ εκεί, να σε συναντώ πάντα στη μέση του δρόμου - εκεί όπου σε πρωτογνώρισα - από διαδήλωση σε διαδήλωση, με τον αγαπημένο σου "Ριζοσπάστη" παραμάσχαλα, να με πιάνεις "από τη μύτη" φέρνοντας την κουβέντα πάντα στα πολιτικά. Και πάντα να μου μιλάς για τον παπου Θεολόη και το θείο Τσώμο. Στο πέτο σου το σηματάκι της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, στο πρόσωπό σου πάντα το χαμόγελο. Ένα αστείρευτο χαμόγελο σε πείσμα μιας ζωής γεμάτης βάσανα και βασανιστήρια. Ένα χαμόγελο και μια στάση ζωής που καμάρωναν κρυφά ή φανερά πολλοί γύρω σου θείε Γιάννη. Περισσότεροι κι όσους φαντάζεσαι. Ακόμη κι αυτοί που δεν τόλμησαν σαν κι εσένα, δεν άντεξαν σαν κι εσένα ή, απλά, δεν είχαν τις δικές σου επιλογές.

Κι εγώ σε καμαρώνω θείε Γιάννη. Καμαρώνω που ήσουν συγχωριανός μου. Καμαρώνω που ήσουν θείος μου. Καμαρώνω που συμπορευτήκαμε στην ίδια όχθη. Περισσότερο, όμως, από περήφανος νιώθω χρεωμένος απέναντι στη μνήμη σου που θα είναι για πάντα άσβεστη κι ελπίζω οδηγός μας. "Το νιώθω σαν χρέος" που μου έλεγε κι ο Γιώργος το καλοκαίρι, όταν επέμενε να αφήσει το πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής για να σε πάει εκείνος στο σπίτι σου.

Όταν έβγαινα από το εκκλησάκι σήμερα με έπιασε απο το μπράτσο ο Πρόεδρος του Παραρτήματος της ΠΕΑΕΑ στο οποίο ανήκες. Πριν λίγο είχε σκεπάσει με κινήσεις επιδέξιες και σβέλτες το φέρετρό σου με τη σημαία της Ένωσης, μια γαλανόλευκη με έναν αντάρτη κεντημένο στη μέση. "Ήταν καλός κι ωραίος ο Γιάννης. Με τον Γιάννη γίνανε 108 τα μέλη μας που έφυγαν μόνο φέτος" μου λέει. "Μείναμε ελάχιστοι πια. Ο Γιάννης έφυγε στα 87, εγώ είμαι στα 84 κι είμαι ο πιο νέος από τους εναπομείναντες. Πόσοι και πόσο ακόμη θα αντέξουμε;"

Δεν ξέρω πόσοι και πόσο θείε. Αυτό που ξέρω είναι ότι εσύ για το χωριό μας ήσουν μοναδικός και ότι εσύ ποτέ σου δεν λιγόστεψες. Για αυτό σου λέω, θείε Γιάννη, δεν σε αποχαιρετώ. Σε χαιρετώ με το χέρι στην καρδιά και σένα μέσα της για πάντα.

Ο ανηψιός σου

Αλέξανδρος

Χρόνος ακόμη δεν έκλεισε που ο μπαρμπα Γιάννης ταξίδεψε το ταξίδι το αιώνιο.

Και όμως η συντρόφισσά του, η Αργυρώ, αποφάσισε να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο.

Πολλά άκουσα τις μέρες αυτές να λέγουν για το πόσο του στάθηκε και πόσο τον βοήθησε.

Παιδιά δεν είχαν, και οι φροντίδες της όλες ήταν για το Γιάννη της. Ως το τέλος και με όλες τις δυσκολίες που τα μεγάλα χρόνια επιφυλάσσουν.

Μια απέραντη στενοχώρια ένιωσα σήμερα ακούγοντας για τη βασανισμένη ζωή της.

Δεν είναι μόνο τα τσουβάλια με τις γάτες και οι εξορίες και οι φυλακίσεις που κάνουν μαρτύριο τη ζωή ενός ανθρώπου. Και τουλάχιστον αυτές κάνουν και ήρωα όποιον τις υφίσταται. Υπάρχουν και τα άλλα βάσανα, τα καθημερινά. Που μόνο οι κοντινοί γνωρίζουν και αναγνωρίζουν.

Και η Αργυρώ Μάκου, Κρητικιά στην καταγωγή, αυτά τα καθημερινά βάσανα τα δοκίμασε όσο λίγες γυναίκες. Ζωή στερημένη, ζωή δύσκολη και γεμάτη από υποχρεώσεις να συμπαρασταθεί στο σύντροφό της. Ακόμη και όταν οι δυνάμεις της λιγόστεψαν και παραδεχόταν πως άλλο δεν μπορεί.

Ο θάνατος σε τέτοιες περιπτώσεις φαντάζει λύτρωση. Και σημασία καμία δεν έχει αν ακουστούν στην κηδεία επικήδειοι. Απλή ζωή, απλοί και οι επικήδειοι λόγοι - αυτοί οι λίγοι λόγοι όσων γνώρισαν τι τράβηξε η Αργυρώ και που μαθαίνοντας το θάνατό της μόνο καλά λόγια είχαν να πουν για την αυταπάρνηση που έδειξε για να φροντίσει τον άντρα της.

Και πικρή γεύση για όσους τους άκουσαν. Είναι πολύ άδικη μερικές φορές η ζωή κι ας μην είναι κραυγαλέες οι αδικίες. Σαν τη βροχή, που δε χρειάζεται να είναι νεροποντή αλλά μπορεί την ίδια καταστροφή να φέρει βρέχοντας συνεχώς και λίγο λίγο...