100 ΧΡΟΝΙΑ ΡΩΜΕΪΚΟ

Τούτον τον Φλεβάρη συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Απελευθέρωση του τόπου μας. Στις 21 έπεσαν τα Γιάννενα, στις 23 ο Ελληνικός στρατός μπήκε στην Παραμυθιά και στις 26 στο Φιλιάτι. Το χωριό μας το Βλαχώρι , ήταν κτήμα των αγάδων της Παραμυθιάς ως επί το πλείστον , είχαν όμως να κάνουν και οι αγάδες του Φιλιατιού. Επομένως μάλλον την 26η Φλεβάρη του 1913 πρέπει να υπολογίζουμε σαν μέρα της Απελευθέρωσης , αφού τότε απαλλάχτηκε οριστικά από το ζυγό των αγάδων. Ζυγό λέγαν το οριζόντιο ξύλο όπου δένονταν τα βόδια στο αλέτρι για όργωμα.





( Ζεμένα τα βόδια στο ζυγό αγκομαχούσαν, ιδίως στον κακοτράχαλο τόπο. Μη και σήμερα δεν παραβάρυνε ο ζυγός για πολύ κόσμο; )
Ζυγός λοιπόν και ακόμα χειρότερο ήταν η σκλαβιά. Ακούω καμιά φορά έτσι ελαφρά τη καρδία να λέει κανείς “ ούτε επί Τουρκοκρατίας δεν πληρώναμαν τέτοιους φόρους”. Δεν είναι έτσι όμως γιατί, τότε ούτε κατά διάνοια μπορούσε ο ραγιάς , που δεν όριζε το χωράφι του, του αγά ήταν, να κρύψει κάτι από τα γεννήματα του. Είτε στάρια , είτε καλαμπόκια, ή ότι άλλο καλλιεργούσε ο κοσμάκης , δεν μπορούσαν να θεριστούν αν δεν έδινε εντολή ο Σιούμπασης, ο ντόπιος αντιπρόσωπος του αγά. Όταν μάλιστα σκόλαγε η συγκομιδή , κατά πως μολόγαγαν οι παλιοί, γίνονταν τρεις ισόποσοι σωροί μέσα στο χωράφι και έβγαινε το τρίτο για τον αγά. Από τα κοπάδια υπολογίζονταν το “ τζελέπικο” δηλαδή ο φόρος της “ Δεκάτης ”, 10% πάνω στα κτηνοτροφικά προϊόντα που πήγαιναν για την Κεντρική Εξουσία. Αλλά πέρα από αυτά όποτε άρεσε στους αγάδες γυρνάγανε τα χωριά και ζητάγανε επιπρόσθετα δοσήματα είτε για τη Τούρκικη φρουρά, την “ Εικοσάδα ” που περιόδευε, ή για κάποιο έργο που γινότανε ή γιατί έτσι ήθελε. Αν κάποιος δεν μπορούσε να ανταποκριθεί του έπαιρνε ο αγάς το χωράφι , τό δινε σ' άλλον. Ούτε και τα σπίτια όριζαν οι χωρικοί και αυτά του αγά ήταν . Πρώτα έπαιρναν την άδειά του για να χτίσουν και όπως άκουγε ο πατέρας μου από τους παλιούς, τους έδινε αυτός τα περόνια για τις γρεντές και τις ψαλίδες, δηλαδή τα μεγάλα τεράγωνα καρφιά που βρίσκουμε ακόμα και σήμερα στα δρένια ξύλα των παλιών στεγών. Αυτά τα έφτιαχναν οι γύφτοι στην Παραμυθιά και δίνοντάς τα ο αγάς όριζε την ιδιοκτησία του σπιτιού , αφού χωρίς τα περόνια πως θα στεριώνονταν “ η τσατή ”, δηλαδή η στέγη, χωρίς αυτή δεν ήταν σπίτι. Εκείνη την περίοδο χτίστηκε και το πατρικό μου σπίτι, που σώζεται ακέραιο μέχρι τις μέρες μας.
Στα 1912, ο παππούς μου, ο Γληγόρη – Κίτσιος ή Τσερβάρης άρχισε το χτίσιμο. Πρέπει να ήταν τότε 28 χρονών. Είχε γυρίσει από το τρίτο του ταξίδι στην Πόλη, 3 ταξίδια από 3 χρόνια το καθένα , 9 συνολικά, είχε μάσει κάμποσες παράδες και έτσι αποφάσισε. Στην αρχή σκέφτηκε να φύγει από το πατρικό, από τη ράχη του Μητση-Χήτου . Ο Μητση-Χήτος, ( Δημήτριος Μαρτίνης) ο γενάρχης των “Μητσηχηταίων” ,πρώτος εγκαταστάθηκε εκεί , φεύγοντας από την πρώτη εστία των Μαρτιναίων κατήδρομα της παλιάς βρύσης του Βλαχωριού. Μοίρασε λοιπόν στα τρία παιδιά του τον τόπο , από ένα μοιράδι ο καθένας, Κίτσιος, Ποστόλης και παπα – Θόδωρος. Ήταν λίγος ο τόπος, σκέφτηκε να πάει στην Ασφάκα να φτιάσει σπίτι. Διάλεξε το σημείο, έβαλε και σημάδια , κάπου εκεί όπου αργότερα έχτισε ο Γιάννη – Ράπελλας ή Γιανν'-Αγκέλης. Σαν το έμαθε όμως ο Κίτσιος ο πατέρας του που δεν πάταγε ποτέ στο χωριό , φουρκίστηκε. Παράτησε τα ζώα όπου πάντοτε ζούσε με αυτά και έψαξε να τον βρει. Αγράμματος ήταν και πάμπτωχος, κάτι λίγα γίδια είχε, τα πιο πολλά μάλιστα ήταν τραγιά. Ζούσε σε μια καλύβα από “γκαρούτες”, δηλαδή πλατιές μισοκαμμένες φλούδες από κουφαλιασμένα δέντρα, εκεί ψηλά στο Φειντερίκο. Συμβιβασμένος με την ανέχεια, θυμόταν ο Θωμάς ο Παπαδημητρίου, τον κέρναγε εκεί τσάι του βουνού. “ Δεν μου αρέσει πάππου – Κίτσιο” χωρίς ζάχαρη, του έλεγε ο μικρός τότε Θωμάς, - “Α! Η ζάχαρη είναι για τους αγάδες, παιδί μου. Έτσι είναι καλό, να το πίνεις!” Ψωμί δεν είχε χορτάσει ποτέ, αλλά πάντως χορταμένος “ έφυγε ” κατά το '18 , αφού έφαγε τη μισή και παραπάνω κουλούρα που του έβαλε η νύφη του η Πανάγιω, μόλις βγήκε στα Αμπέλια, έβαλε την άλλη στον κόρφο , έγειρε στο πλάι και αποκοιμήθηκε χωρίς ξύπνιο.
Φουρκισμένος λοιπόν πετάχτηκε για λίγο στο χωριό, βρήκε τον Γληγόρη και τον φοβέριξε με το σκόπι στο χέρι: “ - Που πας στην Ασφάκα πατσιά του Διάολου, εδώ είναι τυχερό! ” Είπε το λόγο και έφυγε πάλι για τα σφαχτά. Ούτε και ήρθε ποτέ να δεί το σπίτι , “ φτιάνει σπίτι το παιδί σου ” του έλεγαν οι χωριανοί, -“μου είπαν .... δεν είδα” τους απάνταγε.
Ο Γληγόρης όμως τό βαλε στο νου του και άλλαξε γνώμη, όπως πριν κάτι χρόνια . Τότε είχε αποφασίσει μαζί με το Χρηστο – Παππά να πάνε Αμερική, είχαν βγάλει και τα χαρτιά και ψάχνανε στον Πειραιά για να μπαρκάρουν. Τότε αντάμωσαν το Γκέλη - Τάση ( Ευάγγελος Λαμπρίδης) και εκείνος τον μάλωσε. “Που θα πας στην Αμερική να χαθείς Γληγόρη, εσένα μόνο έχει ο πατέρας σου”. Έτσι μετάνοιωσε και γύρισε στο χωριό. Μετάνοιωσε και τώρα και την παράτησε την Ασφάκα και έβαλε μπρος το '12 το σπίτι στον πατρικό τον τόπο. Μάστορα έβαλε από την Οσδίνα τον Βαγγέλη - Ζιάκα , τον συστήσανε οι γαμπροί του. Είχε βλέπεις στην Οσδίνα δυο αδερφές παντρεμένες , μια στους Πασχαλαίους, μια στους Θανασαίους. Όλο το 1912 χτίζονταν το σπίτι. Ο πρωτομάστορης ο Βαγγέλη – Ζιάκας, έβγαζε την πέτρα επί τόπου, ήταν ο τόπος εκεί βράχος , νταμάρι που λέγαν οι παλιοί. Πέτρα για τον τοίχο, πέτρα για την ασβεσταριά. Γιατί και τον ασβέστη μόνοι τους τον έφτιαχναν σε ασβεστοκάμινο , επί τόπου. Αντί για άμμο έβαζαν στερναρόχωμα ( σιούρο ) από τις Καστανιές. Παρήγγελνε ο μάστορας όση ποσότητα ήθελε, έφερνε ο νοικοκύρης με τα ζώα φορτώματα . Άφθονα υλικά, γερό το μέρος , έγινε το σπίτι ακλόνητο, ούτε κοίλιασε, ούτε σκίστηκε πουθενά.
Το Φλεβάρη του 12 έμαθαν το χαμπέρι στο χωριό, ότι προελαύνει ο Ελληνικός στρατός. Το σπίτι ίσια που είχε διαβεί στο ύψος την πόρτα , ήθελε ακόμα κάνα δυό σειρές λιθάρια να βγει στο ύψος που έπρεπε. Εν τω μεταξύ είχε ετοιμάσει ο Γληγόρης γρεντές και ψαλίδες, πέτραβα, κομμένα στο Ποντίκι. Πετάχτηκε ως την Παραμυθιά , πέρασε από του Αγά, πήρε και τα περόνια για την “τσιατή” , αλλά κάτι δεν πήγαινε καλά , ανησυχία είδε , ρώτησε στα κρυφά, κάτι έμαθε και αυτός: Όπου νά 'ναι πέφτουν τα Γιάννενα. Από κοντά και η Παραμυθιά . Θα “γένουν ξίκι” οι Τούρκοι! Ένα και αυτός, καβάλα στη κόκκινη φοράδα , γύρισε στο χωριό . - “Άστο το ύψος όπως είναι μαστρο – Βαγγέλη . Γλήγορα να το σκεπάσουμε το σπίτι, άκουσα στην Παραμυθιά , θα γένει Ρωμέικο” ! Δηλαδή θα φύγουνε οι Τούρκοι, θα κυβερνήσουν οι Ρωμιοί, οι Έλληνες , Ελληνικό κράτος = Ρωμέικο κράτος. Αυτό το λέγαμε και μεις, παιδιά σαν είμαστε , παίζαμε ένα παιχνίδι με τις παπαρούνες την Άνοιξη π' ανθίζανε. Παίρναμε κάμποσα κλειστά μπουμπούκια και μπροσπαθούσαμε να μαντέψουμε πριν τα ανοίξουμε , Τούρκος ή Ρωμιός; Αν ήταν κόκκινη ήταν Τούρκος, άσπρη Ρωμιός. Μια ο ένας , μια ο άλλος ποιος θα μαντέψει πιο καλά.
Ρωμέικο λοιπόν , αλλαγή μιας κατάστασης , αβεβαιότητα, ποιος και πως θα μας κάνει κουμάντο, εμείς τίποτα δεν ορίζουμε, όλα των αγάδων είναι. Γλήγορα λοιπόν να το σκεπάσουν οι μαστόροι το καινούριο σπίτι , να μας βρει το “Ρωμέικο” μέσα, συλλογίζονταν ο Γληγόρης καθώς γύριζε από την Παραμυθιά 5-6 ώρες καβαλά στη φοράδα και βλέπουμε πως θα πάνε τα πράματα. Έτσι λοιπόν σκεπάστηκε στα άψε – σβήσε το σπίτι , φύγανε και οι μαστόροι αφού λογαριαστήκανε, έμεινε ο “σενές” , η πέτρινη ανάγλυφη επιγραφή να θυμίζει: “ 1912, Ο ΚΤΙΣΤΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗ ΖΙΑΚΑΣ” . Ακόμα εκεί είναι και αυτή και το σπίτι, 100 χρόνια διαβήκανε , 100 χρόνια Ρωμέικο.









( Με αυτό το συμβόλαιο εξαγόρασε από τους αγάδες ο Γληγόρης τα χωράφια του , 18 χρόνια αφ' ότου γίνηκε Ρωμέικο το 1931, πληρώνοντας 3090 δραχμές , έτσι οριστικά εξαφανίστηκε η υποχρέωση καταβολής για το Ι/3 της παραγωγής. Τώρα τα εγγόνια του που κατέχουν τα χωράφια , χέρσα όλα, ετοιμάζονται να πληρώσουν τον "φόρο των αγροτεμαχίων" . Ποιος ξέρει , θα έρθει η ώρα πάλι να πάρουνε τ' αλέτρι και να τον δόσουν και αυτόν σε είδος, όπως τότε πριν " γένει Ρωμέικο; )

Αναλογο δυσαναγνωστο λόγο γραφής συμβόλαιο εξαγοράς αγροτεμαχίων.
Αναφορά σε 3/4 και 1/4


6 Αυγούστου 1926,