ΚΑΛΥΒΕΣ

Πολύ σημαντικά και χρήσιμα για την ζωή των ξωμάχων του Βλαχωριού ήταν τα καλύβια τους. Καλύβες για όλες τις ανάγκες. Να κλείνουν τα ζωντανά τους , άλλη για τα πρόβατα , άλλη για τα γιδερά , σε άλλη τα γελάδια , αλλού τα αλογομούλαρα και τα γομάρια, μικρά καλυβάκια για τα σκυλιά τους και άλλα για τις κότες , επίσης άλλες για αποθήκες χόρτου ( ζαεροκάλυβα) και τέλος η ανθρωποκάλυβα για να μαζώνονται και να ξαποσταίνουν μια στάλα . Εκεί να ανάβουν τη φωτιά , να ζεσταίνονται και να στεγνώνουν κοντά της τέλος πάντων να ψευτομαγειρεύουν κάτι τις. Βεβαίως τα καλύβια οι παλιοί τα φτιάχνανε μονάχοι τους με υλικά που τους παρείχε η φύση τριγύρω, ή τα χωράφια τους, τα μόνα που αγοράζανε ήτανε οι πρόκες και καμιά κουλούρα σύρμα , αργότερα στα μεταπολεμικά χρόνια. Σαν ήθελαν να χτίσουν λοιπόν μια καινούρια καλύβα αρχίζανε από τον Αύγουστο . Διάλεγαν το πιο κατάλληλο δέντρο , ένα ή περισσότερα αναλόγως το μέγεθος , που ήταν κυρίως Γρανίτσες ( είδος πλατύφυλλης δρυός) γιατί αυτές παρείχαν τα πιο ανθεκτικά ξύλα , οι καρδιά τους άντεχε πολλά, αμέτρητα χρόνια , ακόμα και στο χώμα μέσα δεν σαπίζανε εύκολα. Μόλις γύριζε το ολόγιομο φεγγάρι του Αυγούστου και μάλιστα αν ήταν Πέμπτη ( μέρα που δεν έχει το γράμμα «ρ» ) ακόμα καλύτερα , ρίχνανε το δέντρο κάτω κόβοντας το με το τσεκούρι ή με την κόφτρα . Τα τσεκούρια που χρησιμοποιούσαν ήταν δυο ειδών με «λιάντα » , ή χωρίς και η κόφτρα που ήταν ένα τεράστιο πριόνι, ήθελε και δεύτερο άτομο στο χειρισμό της. Έπρεπε το δέντρο να έχει ίσιο κορμό και όσο το δυνατόν και ίσια κλαδιά . Από τα πιο χοντρά κλαριά διάλεγαν τις φούρκες , τέσσερες μικρές , το πολύ ενάμισι μέτρο και δυο πιο ψηλές δυόμισι ή παραπάνω ακόμα. Οι τέσσερες μικρές φούρκες δίνανε το βασικό ορθογώνιο παραλληλόγραμμο σχήμα της καλύβας που συνήθως ήταν στενόμακρη. Στο μέσο κάθε μικρής πλευράς έμπαιναν οι μεγάλες φούρκες.



Όταν επρόκειτο η καλύβα να είναι στενόμακρη , πιο μακριά από το μήκος των συνηθισμένων ξύλων που ήταν γύρω στα τέσσερα μέτρα, συνέχιζαν στο μήκος με μια άλλη σειρά από δυο κοντές και μια ψιλή φούρκα.
Δυό μακρυά τεμπλάρια συνδέανε τις μικρές φούρκες στη διάσταση του μήκους και άλλο ένα επίσης μακρύ τις δυο μεγάλες και σχημάτιζαν τον καβαλάρη. Φούρκες και τεμπλάρια προέρχονταν από ολόκληρα κλαδιά χοντρά και ολίγο ξεπελεκημένα ώστε να απομακρυνθεί η φλούδα και λίγο από τον εξωτερικό που ήταν πιο ευάλωτα στα ξυλοφάγα έντομα . Οι φούρκες μπήχνονταν στο έδαφος περίπου μισό μέτρο βαθειά , σε τρύπες που άνοιγαν με το λοστό και στερεώνονταν καλά σφηνώνοντας πέτρες και χώμα. Τα ξύλα που ένωναν τον καβαλάρη με τα τεμπλάρια των πλευρών τα λέγανε σταλίκια , μπαίνανε ανά 70 – 80 εκατοστά και το μήκος ήταν γύρω στα δυόμισυ μέτρα , εξαρτιώνανε βέβαια αυτό από το πλάτος της καλύβας που συνήθως ήταν γύρω στα τρία μέτρα . Τα σταλίκια προέρχονταν από σχετικά πιο λεπτά κλαδιά, ίσια και ξεπελεκημένα και αυτά, ολίγο πεπλατυσμένα στο σημείο όπου θα τα τρυπούσε η πρόκα , πράγμα όχι τόσο εύκολο γιατί τα δρύινα ξύλα ήταν πολύ σκληρά. Για το λόγο αυτό κερώνανε με μια μπάλα μελισσοκέρι τη μύτη του καρφιού ώστε να διευκολύνεται η διάτρηση , κάτι που έμοιαζε σαν λίπανση. Τα τεμπλάρια και ο καβαλάρης λόγω πάχους ήταν δύσκολο να καρφωθούν , γι αυτό δένονταν με σύρμα. Σειρά είχαν τώρα οι μαΐδες που σχηματίζουνε με την τοποθέτησή τους παράλληλες γραμμές από τον καβαλάρη μέχρι τα πλευρικά τεμπλάρια , είχαν μήκος όσο μπορούσαν πιο πολύ ώστε να φτάνουνε τη διάσταση του μήκους κι αν ήταν πιο κοντές συνδέονταν η μια με την άλλη με καρφιά. Επίσης το σχήμα τους ήταν πλακέ με πάχος γύρω στα τρία με τέσσερα εκατοστά ώστε να καρφώνονται εύκολα.



Σε αυτήν την προβατοκάλυβα διακρίνουμε τις κεντρικές φούρκες , τα τεμπλάρια τα σταλίκια και τις μαΐδες καθώς και τα παλούκια τον πλευρών. Το δάπεδο είναι στρωμένο με πλάκες.
Τώρα λοιπόν συμπληρώθηκε ο βασικός σκελετός και σειρά είχε το «ντύσιμο» της καλύβας, το χτίσιμο του τοίχου , θα λέγαμε. Για αυτόν τον σκοπό χρησιμοποιούσανε σχιζοπάλουκα , μήκος περίπου 1,5 μέτρο που τα βγάζανε από τον κυρίως κορμό του δέντρου με την εξής διαδικασία. Κόβανε τον κορμό σε κομμάτια , όσο και το μήκος των παλουκιών, μετά αυτά τα κομμάτια με τη βοήθεια σφηνών και με τη «βαριά» τα σχίζανε ώστε να βγούνε τα σχιζοπάλουκα τα οποία έπρεπε να είναι από την καρδιά του δέντρου για να αντέχουνε και να μη σαπίζουν, αφού στο κατώτερο τμήμα τους έμπαιναν στο χώμα περίπου 10 εκατοστά, ενώ η κορφή τους καρφώνονταν στα πλευρικά χοντρόξυλα ( τεμπλάρια). Το πλάτος ήταν τουλάχιστον 15 εκατοστά και έμπαινε το ένα δίπλα στο άλλο . Το ίδιο γίνονταν και στις μικρές πλευρές, στις οποίες το τρίγωνο που σχηματίζονταν στην κορυφή , συχνά καλύπτονταν με κλαδιά πλεγμένα για περισσότερη ευκολία και ταχύτητα. Σειρά μετά είχε η οροφή , οποία σκεπάζονταν με το «σάλιμα» , δηλαδή με το καλάμι της βρίζας ( σίκαλης) που ήταν πιο μακρύ και ανθεκτικότερο από των άλλων σιτηρών . Έτσι όπως ήταν τα χερόβολλα ανοίγονταν πάνω στη σκεπή και κάλυπταν την επιφάνεια , αρχίζοντας από χαμηλά προς την κορυφή , αλλεπάλληλα στρώματα που κάλυπτε το ένα την κορυφή του άλλου ώστε να γλιστράει το νερό , από τον καβαλάρη μέχρι την πλευρά, τρεις – τέσσερες σειρές. Στερεώνονταν η κάθε σειρά με μακριές βέργες κατά το διάμηκες κομμένες από παλιούρια, μακριές και καθαρισμένες από τα αγκάθια . Οι βέργες δένονταν στις μαΐδες με σύρμα που το περνούσανε με την ξύλινη βελόνα που την έμπηγε συνήθως ο πατέρας από πάνω από τη σκεπή και ένα παιδάκι από κάτω του την ξανάδινε ώστε να δεθεί το σύρμα από πάνω. Πιο παλιά που δεν υπήρχε το σύρμα χρησιμοποιούσανε από το ίδιο το σάλιμα μερικά κλωνιά.



Σε αυτή τη μισογκρεμισμένη ζαεροκάλυβα διακρίνεται ακόμη η αχυρένια οροφή , οι κεντρικές φούρκες , ο καβαλάρης , τα σταλίκια και οι μαΐδες.
Δάπεδο ήτανε το ίδιο το χώμα του εδάφους για τις καλύβες των ζώων , ενώ στις ανθρωποκάλυβες σχηματίζανε στις πλευρές με κλαδιά και φτέρες αυτοσχέδια κρεβάτια στρωμένα με «τράγια» ανθεκτικά στρωσίδια . Στη μια στενή πλευρά αφήνανε δίπλα από την κεντρική φούρκα ένα άνοιγμα για είσοδο και φτιάχνανε πόρτα με ξύλα καρφωτά ή πλεχτά ή ακόμα και από κομμάτια ολόκληρα κορμού ( γκαρούτες). Πάντοτε διάλεγαν ολίγο επικλινές έδαφος , ώστε με μικρά αυλάκια ( αραγώγια ) να κυλάει μακριά το νερό και να μη λιμνάζει και μπαίνει στο εσωτερικό της καλύβας. Αν υπήρχαν άφθονες πέτρες στην περιοχή , συχνά αντίς για σχιζοπάλουκα χτίζανε πέτρινο τοίχο, όπως μπορούσε ο καθένας , σπάνια φωνάζανε μάστορα, μεγάλες πέτρες τη μια πάνω στην άλλη , ξερολίθι και μονή σειρά. Με μικρότερες πέτρες κλείνανε τις πιο μεγάλες τρύπες. Αργότερα που μπόρεσαν να έχουν λίγα χρήματα αγοράσανε φύλλα λαμαρίνας , τσίγκο και καταργήθηκε σιγά – σιγά η αχυρένια στέγη. Έτσι γίνανε μακροβιότερες οι καλύβες και πολλές αντέχουνε μέχρι σήμερα, μαρτυρώντας τον τρόπο ζωής των προγόνων μας.



Τούτη η ανθρωποκάλυβα είναι χτισμένη με λιθάρια της περιοχής και σκεπασμένη με τσίγκους πλακωμένους με βαριές πέτρες για να μη τους σηκώνει ο αέρας. ]
Αλλά και ότι άλλο υλικό παραπεταμένο είχαν στη διάθεσή τους και βρίσκανε συνήθως κοντά στο Δημόσιο δρόμο, ή εγκαταλλειμμένα λάφυρα της Κατοχής δηλ. μεταλλικά κομμάτια, σιδεροπασάλλους καλώδια , παλιά βαρέλια ή δοχεία άλλου είδους το χρησιμοποιούσαν όπου είχαν κάποια χρησιμότητα. Σώζεται ακόμα η πόρτα από την καλύβα του Τάση –Ζώη (Μαρτίνη) που ήταν πόρτα Γερμανικού Κατοχικού αυτοκινήτου που χτυπήθηκε σε σαμποτάζ των ανταρτών! Κατά κάποιον τρόπο κάνανε βιωματικά την εφαρμογή της ανακύκλωσης που λέμε σήμερα , χωρίς να γνωρίζουν καν τον όρο. Όντως οι παλιοί δεν παράγανε σκουπίδια , τίποτα δεν περίσσευε, τα αποφάγια κατευθύνονταν στα οικόσιτα ζώα , σκύλους , γάτες , κότες, πλαστικά και προϊόντα μιας χρήσης δεν υπήρχαν, ούτε τα σημερινά απορρυπαντικά, παρά μόνο το πράσινο σαπούνι, τα απόνερα ήταν λιγοστά , χάνονταν στην επιφάνεια του εδάφους , δεν υπήρχαν αποχετευτικά δίκτυα που μπορούσαν να μολύνουν τις πηγές, ούτε καυσαέρια, παρά μόνο ο καπνός του τζακιού.



Θέλησα λοιπόν κι εγώ να φτιάξω μια καλύβα, αλλά να μιμηθώ τους παλιούς όχι ακριβώς στα υλικά αλλά μόνο στη μέθοδο της χρήσης υλικών παρατημένων ώστε κατά κάποιον τρόπο να εφαρμόσω την πρακτική της ανακύκλωσης κατά το δυνατόν . ΄Εψαξα και βρήκα πλαστικούς σωλήνες πεταμένους στα ρέματα που κείτονταν εκεί πάνω από δέκα χρόνια όταν κατασκευάζονταν το δίκτυο ύδρευσης και τους χρησιμοποίησα αντικαθιστώντας με αυτούς τα χοντρόξυλα , δηλαδή τις φούρκες , τα τεμπλάρια και τα σταλίκια ακόμη. Επειδή το σχήμα τους ήταν καμπυλωτό και δεν μπορούσα να τους ισιώσω έδωσα στην σύγχρονη καλύβα μου εξάπλευρο σχεδιασμό. Χρησιμοποίησα λεπτά κλαδιά δένδρων και μερικά καλάμια ώστε να διαμορφωθεί ο σκελετός της στέγης. Στη συνέχεια με υλικά από το δάσος θα την σκεπάσω και θα δια μορφώσω το πλευρικό κλείσιμο , αφήνοντας ανοίγματα σε κάθε πλευρά για περιμετρική θέα. Ελπίζω το καλοκαίρι που θα υπάρχει αφθονία υλικών ( π.χ. φτέρες ) να ολοκληρωθεί η κατασκευή της πρωτότυπης καλύβας μου που έρχεται να αντικαταστήσει τις καταρρέουσες εγαταλλειμένες πλέον καλύβες των προγόνων μας και επειδή έχει εύκολη πρόσβαση από αγροτικό δρόμο θα χαρώ πολύ να σας φιλοξενήσω εκεί αγναντεύοντας και αναπολώντας!